Klastering jest zjawiskiem tworzenia i rozwoju klastrów. Definicji czym jest klaster jest wiele, ale w skrócie można określić, że jest to organizacja skupiająca firmy i inne instytucje (np. jednostki naukowe) działające w tych samych lub pokrewnych branżach. Celem klastra są wspólne działania na rzecz poprawy konkurencyjności i wzrostu innowacyjności. W klastrach łatwiej negocjować i walczyć o nowe rynki. Ale co najważniejsze klastry mają dostęp do wielu możliwości wsparcia wspólnych projektów z środków unijnych.
Rozwój klastrów w ramach funduszy unijnych 2007-2013 podlegał szczególnej uwadze unijnych urzędników. Wszelkie dotychczasowe informacje wskazują na to, że w ramach dotacji 2014-2020 ten trend będzie nadal kontynuowany. Ponadto mamy wyraźne zapewnienia, że klastering może liczyć w latach 2014-2020 na jeszcze większy zastrzyk unijnego wsparcia zwłaszcza w branżach należących do tzw. inteligentnych specjalizacji na poziomie regionalnym i krajowym.
Klastry dzisiaj
W Polsce działa obecnie około 150 inicjatyw klastrowych, z czego ponad 50 jest sformalizowanych w postaci stowarzyszeń, fundacji czy spółek prawa handlowego (widoczna jest wyraźna tendencja przechodzenia klastrów w spółki z o.o.). Stan ten jest jednak daleko odbiegający od unijnych średnich. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości prowadzi cykliczne badania pod nazwą „Benchmarking klastrów”. Wynika z niego, że zdecydowana większość klastrów posiada bardzo ograniczone fundusze, a tylko 25% klastrów pobiera składki członkowskie. W konsekwencji klastry przeznaczają bardzo niewielkie kwoty na działalność badawczo-rozwojową i to pomimo faktu, że aż ponad 33% z nich działa w sektorach o wysokiej innowacyjności. Do tego zakres i jakość współpracy pomiędzy firmami tworzącymi klastry jest na poziomie znacznie niższym niż ma to miejsce u naszych zachodnich sąsiadów. Branże, które są liderami w zakresie klasteringu to energetyka, odnawialne źródła energii (17), ICT, informatyka i telekomunikacja (16) oraz budownictwo, w tym ekologiczne (14). Najwięcej (31) jest zlokalizowanych w województwie mazowieckim.
Unijne wsparcie w latach 2007-2013 dawało szansę na skuteczne zaktywizowania tworzenia struktur klastrowych. Z pomocą unijnej dotacji powstały klastry, które jednak nie miały w większości strategii rozwoju, a chęć współpracy ograniczała się wyłącznie do jednego konkretnego projektu. Brak zaangażowania, a także obawa przed walką konkurencyjną wewnątrz klastra sprawia, że słabe organizacje klastrowe mogą się szybko rozpaść. Dlatego też ważne jest odpowiednie zaprojektowanie struktur klastrowych, celu działania i strategii rozwoju, a w szczególności sukcesywnego finansowania działalności.
Kooperacja konkurentów
Zaangażowanie i zaufanie podmiotów tworzących klastry jest najtrudniejszym zagadnieniem. Najlepszym wskaźnikiem obrazującym stan, jakości klastrów w Polsce jest liczba zrealizowanych wspólnych projektów. Średnia w tym przypadku jest blisko dziesięciokrotnie niższa niż w większości krajów europejskich. Ważne jest jednak, aby firmy w ramach klastra poznały swoje możliwości zanim wystartują o dofinansowanie. Znając swoje atuty, bazę maszynową i aparaturową można stworzyć naprawdę innowacyjne projekty przyczyniające się do sukcesu wszystkich firm zrzeszonych w klastrze. Zrozumiałym jest, że klastry zawsze będą borykały się z ograniczonymi funduszami zwłaszcza na innowacyjne i ryzykowne projekty badawczo-rozwojowe. Dlatego też Unia Europejska podjęła decyzję o szczególnym wsparciu unijnymi środkami takich projektów.
Biznes razem z Nauką
Impuls do stworzenia klastra bardzo często wychodzi od przedsiębiorców i mogą oni sami tworzyć taką strukturę. Jednak aby się rozwijać, tworzyć innowacje, a także sięgać po unijne środki niezbędna jest kooperacja z przedstawicielami nauki. Typowy projekt badawczo-rozwojowy związany z opracowaniem np. nowej technologii lub udoskonalenia produktu często wymaga nie tylko wiedzy typowo produkcyjnej, ale także weryfikacji wyników badań/pomiarów, analizy i co najważniejsze wyciągnięcia wniosków do dalszych działań. Tutaj z pomocą mogą przyjść jednostki naukowe, które mogą przyłączyć się do klastra i często stanowią cenne ogniwo współpracy i kooperacji.
Klastry 2020
Klastering napotykał dotychczas na swojej drodze liczne problemy i przeszkody nie tylko proceduralne. Dlatego też w wyniku blisko trzyletniej pracy ministerstw, agend rządowych, samorządów i organizacji przedsiębiorstw zostały opracowane wytyczne i zmiany w polityce wsparcia klastrów do roku 2020. Zostało wprowadzonych wiele zmian, które warto przeanalizować myśląc o utworzeniu nowego klastra lub rozwoju już istniejącego:
1. Finansowanie
Dotychczas dotacje były przyznawane dla koordynatorów klastrów, którzy w następnej kolejności prowadzili działania na rzecz członków klastra. Ta forma finansowania zostanie utrzymana, jednak zostanie wprowadzona także nowa metoda polegająca na bezpośrednim wsparciu firm i instytucji będących członkami klastra na realizację konkretnych projektów.
2. Klastry strategiczne
Nowością w porównaniu do lat 2007-2013 będzie preferowanie klastrów działających w kluczowych dla gospodarki branżach (inteligentne specjalizacje). Według założeń klastry reprezentujące te branże będą w stanie skutecznie konkurować także na rynkach międzynarodowych. Na wsparcie mogą liczyć także projekty dotyczące branż innych niż strategiczne, ale takich, które rokują, że w przyszłości staną się liderami w danym regionie.
3. Nowe możliwości
W latach 2014-2020 klastry będą także mogły zdobywać dotację na dodatkowe usługi i cele takie jak m.in. transfer technologii, doradztwo proinnowacyjne, specjalistyczne szkolenia czy wynajmowanie infrastruktury laboratoryjnej.
4. Źródła dotacji
Klastry działające na poziomie krajowym będą mogły być finansowane z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (PO IR), natomiast na klastry lokalne (na poziomie województwa) będą czekały pieniądze w 16 Regionalnych Programach Operacyjnych (RPO). Dodatkowo klastry z województwa lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego będą dysponowały środkami także z programu Polska Wschodnia.
Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (PO IR)
W ramach PO IR zakłada się wsparcie najważniejszych klastrów o dużym potencjale dla rozwoju gospodarki mogących jednocześnie konkurować w skali międzynarodowej. Główne kierunki wsparcia w tym programie to promowanie działań proeksportowych, identyfikacja i wsparcie strategii rozwoju Kluczowych Klastrów Krajowych (wybrane klastry o największym potencjale dla rozwoju gospodarki). POIR będzie także preferował członków klastrów aplikujących o dotacje na indywidualne projekty.
Program Operacyjny Polska Wschodnia (PO PW)
Klastry działające w pięciu województwach polski wschodniej (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie) mogą liczyć na dodatkowe wsparcie w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia. Wsparcie będzie można uzyskać na realizację działań inwestycyjnych, kreowanie wspólnej marki, prowadzenia działalności B+R+I oraz internacjonalizację. Nowością będzie także możliwość realizacji ponadregionalnych projektów B+R przez podmioty z klastrów. Ważne jest także, że o dotację będą mogli się ubiegać nie tylko koordynatorzy klastrów czy konsorcja, ale także spółki celowe (firmy powołane do realizacji zadań inwestycyjnych i projektów B+R).
16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO)
Każde z szesnastu województw będzie także przeznaczało unijne środki na wsparcie powstawania i rozwoju klastrów o zasięgu regionalnym. Wspierane będą klastry wpisujące swoje działania w tzw. inteligentne specjalizacje regionalne, ale również inicjatywy kooperacyjne mogące w przyszłości stać się znaczącymi gałęziami rozwoju gospodarczego województwa. Na poziomie regionalnym dotacje będzie mógł uzyskać koordynator klastra na działania mające na celu animację procesów wewnątrz klastrowych i budowanie wspólnych strategii działania.
Katalizatory innowacyjności
Jak wskazują wyniki badań OECD (ang. Organization for Economic Co-operation and Development), przedsiębiorstwa działające w strukturach klastrowych 4-krotnie częściej wdrażają innowacje niż podmioty funkcjonujące poza nimi. Klastry w Polsce zaczynają odgrywać ogromną rolę w zwiększaniu konkurencyjności gospodarki poprzez budowanie skutecznego miejsca kooperacji przedsiębiorstw, jednostek naukowych, instytucji otoczenia biznesu i administracji. Rozwój klastrów przyczynia się m.in. do szybszego wzrostu gospodarczego, większej produktywności przedsiębiorstw, napływu inwestycji bezpośrednich, podwyższania eksportu oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Dlatego też fundusze unijne w latach 2014-2020 będą otaczały szczególną troską wszystkie inicjatywy mające na celu tworzenie i rozwój klastrów. Ważne jest jednak, aby jak najwcześniej rozpocząć prace na opracowaniem strategii takich działań, co zapewni skuteczne pozyskanie unijnego wsparcia na ich realizację.
Przeczytaj również inne artykuły tego autora:
5 dotacyjnych hitów na rok 2015
Ruszają dotacje unijne na szkolenia!
Polska Cyfrowa – dotacje na kompetencje
Jak uzyskać 80 proc. dofinansowania do innowacji?
Harmonogram dotacji unijnych na 2015 dla firm.
Inteligentne specjalizacje kluczem do dotacji.
10 dotacji na innowacje i B+R w 2015 roku.
Nowe Dotacje Regionalne 2014-2020.
10 dotacji dla firm z programu Horyzont 2020 – 77 mld EUR do „wzięcia”.
Dotacje na klastering 2014-2020.
10 Dotacji z Unii w 2014 z największą pulą pieniędzy.
Inteligentny Rozwój – nowy Program Operacyjny. Dotacje unijne 2014-2020.
Wniosek o dofinansowanie – 10 rzeczy, które musisz wiedzieć!
Protest/odwołanie po odrzuceniu wniosku dotacyjnego – 10 rzeczy, które musisz wiedzieć!
Dotacje unijne – 10 najważniejszych zmian w 2014-2020.
Dotacje de minimis na lata 2014-2020.
O Autorze:
Uzyskał tytuł inżyniera na kierunku poligrafia i papiernictwo na Wydziale Inżynierii Produkcji Politechniki Warszawskiej oraz inżyniera informatyki w Państwowej Szkole Wyższej w Białej Podlaskiej a także ukończył studia magisterskie na kierunku Zarządzanie w Przedsiębiorstwie (wg MBA) na Wydziale Zarządzania Politechniki Warszawskiej. Obecnie zajmuje stanowisko Dyrektora ds. Funduszy Europejskich w firmie ISP Sp. z o.o. (Reprograf Group). Doradza firmom w zakresie możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych w tym dotacji unijnych oraz optymalizacji finansowej inwestycji. Przygotowywał i rozliczał projekty inwestycyjne w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych oraz Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, o łącznej wartości ponad 132 mln zł. Specjalizuje się w projektach inwestycyjnych, informatycznych oraz badawczo-rozwojowych dla branży poligraficznej i produkcji opakowań, autor artykułów, raportów i ekspertyz poświęconych tematyce funduszy unijnych. Jego zainteresowania obejmują także techniki optymalizacji produkcji, business intelligence, elektroniczną komunikację B2C/B2B oraz marketing internetowy i social media.
